otomasyonda trendler

enevre Gölü’nün yakınlarında, ye-

raltının derinliklerinde, CERN Av-

rupa Nükleer Araştırma Merke-

zi’nin Büyük Hadron

Çarpıştırıcısının (Large Hadron Collider-L-

HC) devasa dedektörleri, atomaltı parça-

çık akışını inceliyor ve güçlü algoritmalar

kullanarak analiz edilen çok büyük mik-

tarlardaki bilgileri topluyor. Modern tek-

nolojiler, evreni bir arada tutan küçücük

parçacıkları büyük bir ölçekte görünür

hale getiriyor.

Maddenin varlığı

2012’de, Higgs bozonunun keşfi ile parça-

cık fiziğinde bir dönüm noktası elde edil-

di. Bilim insanları Robert Brout, François

Englert ve Peter Higgs onun varlığını ilk

olarak 1960’larda tahmin etmişti. O dö-

nemlerde parçaçık fiziğinin Standart Mo-

deli’ne göre evrenin başlangıcını oluştu-

ran sub-atomik partiküller ışık hızında

hareket ettikleri için bir kütleleri yoktu,

saf enerjiden oluşuyorlardı. Ancak üç

araştırmacı Higgs alanı teorisini geliştire-

rek onlara kütle kazandıran mekanizma-

nın Higgs bozonu olduğunu ortaya attı.

Bu teoriye göre Higgs alanı, tıpkı boncuk-

ların bal kavanozunda hareket etmesi gibi

en küçük parçacıkları yavaşlatarak onlara

atalet ve dolayısıyla kütle veriyordu. Niha-

yetinde 50 yıl sonra büyük buluş yapıldı.

Protonlar, LHC’de neredeyse ışık hızında

hızlandırılarak çarpışmaları sağlandı. Hig-

gs bozonları, Higgs alanından serbest kal-

dı ve bu sayede onları ölçmek ve gerçekte

mevcut olduklarını kanıtlamak mümkün

oldu. Bunun sonucunda bu maddenin var-

(A) Etkileyici:

CMS dedektörü 21 metre uzunluğu, 15 metre

çapı ve 12.500 ton ağırlığıyla, saniyede 40 milyona kadar ölçüm

yapabiliyor.

(B) Maksimum performans:

Dünyanın en büyük parçacık hız-

landırıcısı, 27 km'lik uzunluğa sahip dairesel bir tünel içerisine

kurulmuş. Büyük Hadron Çarpıştırıcısının (LHC) hızlandırıcı dai-

resinde, protonlar hemen hemen ışık hızına ulaşıyor

(C) Kanıt:

2012’de, CERN parçacık hızlandırıcısı Higgs bozo-

nunun deneysel kanıtını sağladı. Simülasyon, CMS dedektörü

kullanarak Higgs bozonunun bozunumunu gösteriyor.

lığı kanıtlanmış oldu. Higgs ve Englert, bu

teorileri için 2013’te fizik dalında Nobel

Ödülü ile ödüllendirildi. Brout 2011’de

öldü.

Türünün en büyüğü

CERN’de yapılan araştırmalar, olağanüstü

boyutlarda bilimsel çalışmayı içeriyor.

1954’te kurulan araştırma organizasyonu,

22 üye devletten yılda yaklaşık 1 milyar

euro fon alıyor. Halihazırda 2.500 bilim in-

sanı bu projede çalışıyor. Tüm dünyadan

12.000’den fazla konuk bilim insanı CERN

deneylerinde görev alıyor. Dünyanın en

büyük fizik parçaçığı laboratuvarı, çok sa-

yıda deney için çeşitli parçacıkları hazır-

layan bir kaç hızlandırıcı ağını işletiyor.

Bunlar, protonun yapısını araştırmak için

müonlar, maddenin hallerini yaratmak için

(A)

(B)

(C)

Fotos: © CERN

1.2017

otomasyonda trendler

İtici güç

–