JoachimUllrich
, Almanya’nınulusalmetroloji enstitüsü, PTB–Physikalisch-Technisc-
heBundesanstalt (Federal FizikveTeknoloji Kurumu) - Başkanıdır. Braunschweig’da
bulunanenstitüde çalışansaatler dünyanınendoğru çalışansaatleri arasındadır. Bu
görüşmedefizikçi, saatlerinnasıl çalıştığını, bununKoordineli Evrensel Zamanlanasıl
bağlantılı olduğunuvebir saniyeyi onaltı ondalıkhaneyeayırmanınneden iyi fikir ol-
duğunuanlatıyor.
otomasyonda trendler:
ProfesörUllrich, PTBhatasız çalışan
saatleriylebiliniyor vebunedenle zamankonularındabir otori-
teolarakkabul ediliyor. Ama zamannedir tamolarak?
Prof.Dr. JoachimH.Ullrich:
Busonderecekarmaşıkbir soru.
Bizfizikçiler işlerimizi kolaylaştırmak için zamanı, örneğindün-
yanındönüşüveyasarkaçgibi tahminedilebilir, tekrarlayansü-
reçler olarak tanımlarız.Nobel ödülünüalmışvePhysikalis-
ch-TechnischeBundesanstalt’ı kurmuşolanAlbert Einsteinbize
zamanın çokpragmatikbir tanımını verdi: “Zamansaatteoku-
duğunuz şeydir.”Ancak, Einstein’danbugüneartık zamanın
göreceolduğunudabiliyoruz.Örneğinbizhareket halindeyken
veyayer çekimli bir alandadahayavaşgeçiyor. İnsanların za-
manı algılayışı dagörecedir öteyandan. YinegenellikleEinste-
in’ınsöylediği düşünülenbir söz var: “İki dakikaboyuncasıcak
bir sobaüzerindeoturursanız iki saat gibi gelir. Amagüzel bir
kızla iki saat oturursanız iki dakikagibi gelir. Bugöreceliliktir!”
Ayrıcabirçokyanıtını bulmamışsoruvar, örneğin zamanınbir
başı veyasonuolupolmadığı veşimdinin insanalgısınagörene
kadar sürdüğügibi. Bedeninbiyolojiksaati ve zamanı nasıl al-
gıladığımızla ilgili kültürel farklar dagünümüzdebiliminson
derece ilgisini çekenkonular.
Zamanı nasıl ölçüyorsunuz?
Ullrich:
Bir sarkaçkullanarak, örneğin. Sarkaçnekadar kısa
olursaokadar hızlı sallanır ve zamanı okadar dahadoğruölçer.
Elektrikyükününbir kristalinsaniyede30.000’dendaha fazla
osilasyonanedenolankuartz saatler elbettebundandahada
doğrudur. Günümüzdeendoğruölçensaatler atomsaatleridir,
atomlarınkendileri osilasyonyapmasalar da. Bunlar yerinebiz
elektromanyetik radyasyonveyadahaaçıksöylemekgerekirse
mikrodalgaları kullanıyoruz. Bir kuartzkristalinden çokdaha
hızlı, saniyededokuzmilyarayakınosilasyonyapar. Bumikro-
dalga radyasyonukullanaraksezyumatomlarınınelektronlarını
hareketlendiriyoruz. Vebu işlem radyasyonun çokbelirli bir
osilasyon frekansı olduğunda çalıştığı için, bunubir saniyenin
değerini tamolarak tanımlamakvebelirlemek içinkullanabili-
yoruz.
Tabii ki sürekli olarakdoğrusaatdarbesini ayarlayıpayarlamadı-
ğımızı veelektronlarıngerçektenhareketleniphareketlenmediği-
ni kontrol etmekzorundayız.Bunuyapmak içinöncesezyum
atomlarınımanyetikvemikrodalgaalanlarındanyataybir ışın içi-
negönderiyoruzsonradadikkatleyerleştirilmişdetektörleyal-
nızcahareketli elektronlarasahipsezyumatomlarını sayıyoruz.
Endoğruçalışan iki saatimizde, CSF1veCSF2 (sağdaki resme
bakın), farklı birkurgumuzvar vesezyumatomlarınımikrodalga
alandanbir fıskiyegibi yukarı fırlatıyoruz.Geri düşerkenbunlar
alandan ikinci birkezgeçiyorlar.Buatomsaatleriylebir saniyeyi
doğrubirbiçimde16ondalıkhaneolarak tanımlayabiliyoruz.
Kol saatleri veya istasyonsaatlerininbu tür bir hassasiyete
ihtiyacı yok. Peki, bizimbunane için ihtiyacımız var?
Ullrich:
Doğruluktansapmanın toplandıkçaartanbir etkisi var
vebudurumgörece çabukbir biçimdeortaya çıkıyor. Uzundö-
nemdeyüksekderecedoğruluğugaranti altınaalmak içinson
derecehassassaatlere ihtiyacımız var. Tam zamanını bilebil-
mek, bilimdünyasındaözellikleönemlidir. Bundesanstalt’taki
önemli görevlerimizdenbiri de ışıkhızı sabitini vePlancksabiti-
ni içeren inceyapılar sabiti gibi temel fiziksel sabit değerlerinin
gerçektensabit olupolmadıklarını araştırmak. Durumunböyle
olmadığını gösterenkanıtlar var. Bu teori doğrulanacakolursa,
bu temel fiziksel sabitleredayalı yasalar vemodeller bulundu-
ğu içinetkileri çoköteyevaransonuçlar ortaya çıkar.
Zamanaraştırmacıları dahaöncegüvenilir varsayılanvarsayım-
larının, saniyeninhaladünyanındönüşününbir parçası olarak
tanımlandığı 1930’larda, yapılanhassasölçümlerlebattığını
yaşadılar.
Zamanın
muhafızı
Söyleşi
